DİYARBAKIR- Diyarbakır’ın Bismil ilçesinde bulunan Ziyaret Tepe Höyüğü, Diyarbakır'ın önemli arkeolojik ve tarihi mekanlardan biri olduğu söylenebilir. Özellikle Ziyaret Tepe Höyüğü’nde ortaya çıkan buluntular Diyarbakır'ın tarih öncesi ve antik dönem yerleşimlerine ışık tutmaktadır. Bölgenin geçmişini anlamamızı sağlayarak şehrin ve çevresinin zengin kültürel mirasını günümüze kadar ulaştırmaktadır. Bu nedenle Ziyaret Tepe Höyüğü önemli bir arkeolojik sit alanıdır.
Tepe Beldesi, eski adı Bahremki veya Tepe-yi Barava olan bir yerleşim yeri olup, tarihi Asurlulara dayanan bir arkeolojik mekandır. Ziyaret Tepe'deki kazı çalışmaları, Asurluların Eyalet başkenti olduğunu göstermektedir ve bu eyaletin adı Tushan'dır. Tushan'a ilk yerleşimin beş bin yıl öncesine dayandığı bilinmektedir. M.Ö. 900 yılında bölgeye yerleşen Asurlular, M.Ö. 610 yılına kadar egemenlik sürmüşlerdir. Ancak M.Ö. 612 yılında Asur Başkenti Ninova, Babiller ve Medler tarafından istila edildikten kısa bir süre sonra Tushan da yıkılmıştır. M.Ö. 612 yılından M.S. 15. yüzyıla kadar düzenli bir yerleşim yeri olmamakla beraber ufak tefek yerleşimler bulunmaktadır.
‘Bismil’deki büyük höyüklerden biridir’
Ziyaret Tepe Höyüğü, Diyarbakır ilinin Bismil ilçesi güneydoğusunda, Dicle ve Batman Çayı'nın birleşme noktasının 20 km batısında olup, Dicle'nin güney kıyısında yer alan bir höyüktür. Bölgedeki büyük höyüklerden biri olup, ovadan 22 metre yükseklikte 3 hektarlık bir alandır. Kuzey taraftaki höyüğün (akropol) üç tarafında uzanan "aşağı şehir" ise 29 hektarlık bir alana yayılmıştır. Diyarbakır Arkeoloji Müzesi tarafından Tepe Höyüğü adıyla tescil edilmiştir.
İlk kez 1980 yılında Kessler tarafından saptanan höyük, 1989 yılında Guillermo Algaze ve ekibi tarafından ODTÜ, TAÇDAM'ın "Ilısu ve Kargamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi" kapsamında araştırılmıştır. Daha sonra Guillermo Algaze'nin de katıldığı, başkanlığını Timothy Matney'in yaptığı ekip, hem höyükte hem de aşağı şehirde geniş çaplı yüzey araştırmaları yapmıştır. 1989 yılında ise dört farklı alanda manyetik tarama yapılmıştır. Kazılara 2001 yılında Timothy Matney başkanlığında başlanmıştır.
Kazı başkanı Ziyaret Tepe'nin, Asur İmparatorluğu'nun Orta Asur (Geç Tunç Çağı) ve Geç Asur (Geç Demir Çağı) dönemlerinde (MÖ 1.300 - 600), Dicle kıyısındaki üç büyük sınır kentinden biri olduğunu belirtmektedir. Asur kayıtlarında geçen Dicle bölgesinin merkezi garnizonlarından olan Tuşhan'ın Ziyaret Tepe olduğu düşünülmektedir. Geç Asur Dönemi'nde eyalet başkenti olan Tuşhan, bazı kaynaklarda Tushu ya da Tusha olarak geçmektedir. Geç Asur Dönemi tabletlerinden Tuşhan Eyaletinin, MÖ 9.-7. yüzyıllarda imparatorluğun en önemli kuzey eyaleti olduğu anlaşılmaktadır. Öte yandan Ziyaret Tepe kazılarında ele geçen 21 adet çivi yazılı kil tabletin bu durumu gösterdiği ileri sürülmektedir. Mari kayıtlarında kentin adı, hem ülke anlamına gelen "kur", hem de kent anlamında "uru" tanımlayıcılarıyla yazılmıştır. Ziyaret Tepe'de bulunan ve MÖ 620-610 yıllarına tarihlenen kil tabletler, kentin düzeni ve işleyişi ile ilgili konulardadır. Tabletlerden, Tuşhan'ın bir vergi toplama ve tahıl silosu işlevi gördüğü anlaşılmaktadır. Bununla birlikte Tuşhan'ın esasen Ziyaret Tepe değil Üçtepe Höyük olduğu yönünde görüşler de vardır.