DİYARBAKIR- Diyarbakır ve çevresindeki geleneksel çömlekçilik, Anadolu'nun köklü zanaatlarından biri olup, bölgenin önemli bir kültürel mirası olarak günümüzde de varlığını sürdürmektedir.
Anadolu'nun en eski zanaatlarından biri olan çömlekçilik, Diyarbakır ve çevresinde önemli bir kültürel miras olarak varlığını sürdürüyor. Bölgede yapılan arkeolojik kazılarda, özellikle çanak-çömlek buluntularına sıkça rastlanıyor. Çömlekçilik, bölgede "peygamber mesleği" olarak biliniyor ve büyük saygı görüyor. Rivayete göre, Nuh Peygamber'in gemisi Cudi Dağı'na oturduktan sonra Cebrail'in toprağı göstererek çömlek yapımını tarif ettiği söyleniyor. Ayrıca, gelinlerin yeni evlerine girerken testiyi kırıp sıkıntılarını kapıda bırakmaları ve evlenmesi geciken kızların çömlekçi çarkına çıkıp dönmeleri gibi inanışlar, bölgede uzun bir geleneğin parçaları haline gelmiş durumda.
Çömlek yapımında kullanılan toprak, Kâbi Köyü civarında ve Dicle Nehri kıyısında sağlanıyor. Dicle Nehri'nin sağladığı killi toprak ve çömleklerin pişirilmesi için gerekli olan bazaltın bol miktarda bulunması, çömlekçiliğin gelişmesine katkı sağlıyor.
Diyarbakır ve çevresinde, çömlek yapımında kullanılan killi topraklar, genellikle ışık almayan mekanlarda hazırlanıyor. Bu topraklar, çömleklerin şekillendirilmeden önce elle yoğrulduğu zehk adı verilen bir işlemle hazırlanıyor. Çömleklerin üzerine genellikle yörede yaygın olan yeşil sır ile motifler işleniyor. Bu motifler arasında kavak yaprağı, balık, çiçek ve ot gibi unsurlar bulunuyor.
Diyarbakır ve çevresinde, farklı işlevlere ve formlara sahip çeşitli çömlek türleri bulunmaktadır. Bardak, tas, maşrapa gibi ürünler, pişmiş topraktan yapılmış tek kulplu su kapları olarak karşımıza çıkıyor.
Ayrıca, çocukların hayrına içine su doldurularak verilen cirdon (mezerh testisi), su, pekmez veya yağ gibi ürünlerin saklanması için kullanılan küp, iki kulplu kaplar olan destiler, su künkleri olan puhrerik gibi çeşitli ürünler de bölgede üretiliyor.
Bununla birlikte, özel geleneklere dayanan çömlekler de meşhur. Bunlardan biri olan kırklık çömleği, ölen kişinin kırkı doluncaya kadar her gün alınan çömleklerle yapılan bir gelenektir. Bir diğeri ise mezar testisi adı verilen çömlek, çocuğu ölen ailelerin ilk bayramı için hazırlanır ve mahşer gününde inanışa göre çocuklarını karşılar.
Geleneksel çömlekçilik, zamanla kentteki değişen koşullar ve teknolojinin etkisiyle azalmış olsa da, Diyarbakır ve çevresinde hala yaşatılmaya çalışılan bir kültürel miras olarak varlığını sürdürüyor.