DİYARBAKIR- Diyarbakır’ın tarihi mekanlarından bir tanesi de Deve Hamamı’dır. Günümüzde hala Diyarbakır'ın Sur ilçesinde yer alan hamam eski işlevini yitirmiştir. Şimdilerde Deva hamamı olarak bilinmektedir.
Deva hamamı hakkında bilinenler
Diyarbakır'ın Sur ilçesinde bulunan tarihî Deve Hamamı, eskiden bir kervanın kaybettiği bir devenin bulunduğu yer olarak bilinir. 1540 yılında Hüsrev Paşa vakfı tarafından yapılmıştır ve zamanla "Deve Hamamı" olarak anılmıştır. Evliya Çelebi'nin 1655 ziyaretinde, hamamın içini "muallak minare kurbundaki hamam ferşinde ruhamları ve kubablarında billur camları gayet müsennadır." şeklinde tanımlamıştır. Hamam, 16. yüzyılda inşa edilmiştir ve 1815'te kente gelen Buckingham tarafından en büyük ve ferah hamam olarak nitelendirilmiştir. Deva Hamamı'nın dikdörtgen planlı yapısı bazalt ve moloz taşlardan yapılmıştır. Yaklaşık 500 metrekarelik bir alanı kaplamaktadır ve iki girişi bulunmaktadır. Sekiz köşeli bir kubbesi vardır ve tromplar aracılığıyla kubbeye geçiş sağlanmıştır. Soğukluk, yan yana iki kubbe ve yarım kubbeyle örtülmüştür.
Deva Hamamı, Diyarbakır'ın tarihi dokusunu yansıtan önemli bir yapıdır. Abdaldede Mahallesi'nde, Deva Sokak üzerinde bulunan hamam, Doğu-batı yönünde dikdörtgen bir yapıya sahiptir. Mardin Kapı caddesine bakan dükkanlarla çevrilidir. Bu dükkanlar, hamamın vakfa gelir sağlaması amacıyla yapılmıştır.
Deva Hamamı'na, basık kemerli bir kapıdan girilir. İlk olarak taşlık bölümüne ulaşılır, ardından beş veya altı basamakla soğukluk bölümüne geçilir. Soğukluk, kare planlı olup, ortasında bir havuz ve duvar dibinde oturma şekilleri bulunmaktadır. Ahşap asma kat, özel soyunma ve dinlenme alanı olarak kullanılmaktadır. Soğukluğun kubbesi, yaklaşık olarak on dört metre çapındadır ve sivri kemerli dört tromp aracılığıyla kare alandan geçilerek ulaşılır. Duvarlarda kullanılan kemerler, taş alınlıklarla süslenmiştir.
Soğukluk ile ılıklık bölümü arasında yer alan koridor, tonoz örtüsünün ortasında oval şekilde bir aydınlatma penceresiyle donatılmıştır. Ilıklık bölümünde ise kubbeyle örtülü helalar bulunmaktadır. Sıcaklık bölümü ise dairesel planlı bir göbek taşı ve altı halvet ile dört eyvandan oluşmaktadır.
Deva Hamamı'nda dikkat çeken özelliklerden biri, giriş kapısının karşısında yer alan ve içinde kurnaların bulunduğu sivri kemerli yıkanma yeridir. Sıcaklık bölümünde ise aydınlatma, kubbedeki fil gözü ışıklıklar aracılığıyla sağlanmaktadır. Su deposu ve külhan da, sivri tonozlarla örtülerek Deva Hamamı Sokak'tan erişilebilecek şekilde konumlandırılmıştır.