DİYARBAKIR- İskender Paşa Camii, Diyarbakır'da bulunan tarihi bir yapıdır. Osmanlı döneminde 12. vali olarak görev yapmış olan Çerkez İskender Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. Caminin mimarı kesin olarak belirlenememiş olsa da bazı kaynaklar Mimar Sinan'a atfetmektedir. Ancak, kesin bilgilere ulaşılamamıştır.
Yapı, 1866 yılında yaşanan deprem sonucunda kubbeli son cemaat bölümünün yıkılmasıyla hasar görmüş ve yeniden inşa edilmiştir. Daha sonraki yıllarda çeşitli müdahalelerle özgün yapısından uzaklaşılmıştır. Özellikle 1879 tarihli bir kaynakta, harim bölümünün duvarlarının çinilerle süslendiği belirtilmiştir. Ancak 1992 tarihli kaynaklarda ise çinilerin askeri olaylar sırasında tahrip olduğu ifade edilmiştir.
İskender Paşa Camii, kare planlı ve merkezi kubbeli bir yapıdır. Ana kubbe tuğla malzemeden yapılmış olup, kemerlerle desteklenmiştir. Caminin iç mekânında ve doğramalarında ahşap malzeme kullanılmıştır. Caminin minaresi ise doğu duvarına bitişiktir ve tek şerefelidir.
Yapının çevresinde bulunan diğer yapılar da zaman içinde değişikliklere uğramış ve özgünlüklerini kaybetmiştir. Ancak, avludaki türbeler, hazireler ve şadırvan büyük oranda korunmuştur.
İskender Paşa Camii, zaman içinde çeşitli müdahalelerle özgün yapısından uzaklaşmış olsa da tarihi ve kültürel bir değere sahiptir. Ancak, yapı özellikle süsleme ve bezeme öğeleri bakımından tam korunamamıştır.
Bu tarihi camii, bölgenin kültürel mirasını temsil etmektedir ve yapının korunması ve restore edilmesi gerekmektedir. Caminin tarihi ve mimari özelliklerinin korunması, gelecek nesillere aktarılması ve ziyaretçilere sunulması önemlidir.
