Diyarbakır, Güneydoğu Anadolu'nun orta kısmında, Mezopotamya'nın kuzeyinde, Dicle Nehrinden 100 metre yüksekliktedir. Şehir yüksekliklerle çevrili bir havza gibidir. Diyarbakır havzasının kuzey-güney yönünde Dicle Nehri ve Karacadağ dağları bulunur. Peki bu güzel şehir Diyarbakır'ı kim fethetti?
Diyarbakır'ın ne zaman kurulduğu hakkında kaynaklarca kesin bir bilgi bulunmuyor. Ancak, şehrin yönetim merkezi olarak kullanılan İç Kale'de bulunan Amida Höyükte (Virantepe) yüzey araştırmaları mevcut. Buna göre tarihler, MÖ. 3 binlerde Hurrilere ait olduğunu gösteriyor. Diyarbakır, MÖ 3000'lerden günümüze kadar şehir merkezinin değişmeden kaldığı bir örnektir.
Geçmişten bugüne birçok medeniyete ev sahipliği yapmış Diyarbakır’ın tarihi oldukça dikkat çekiyor. Peki Diyarbakır’ı kim fethetti? Diyarbakırlıların dahi adını duymadığı o ismi sizler için araştırdık...
Yazımızda Diyarbakır’ın tarihini, Diyarbakır’ı kim fethetti sorusunun cevabını ve Halid bin Velid kimdir gibi soruların cevabını bulabilirsiniz. İşte detaylar…
Diyarbakır’ın Tarihi
Diyarbakır, Dicle Vadisi'ne hakim bir tepe üzerinde konumlanmıştır. Aynı zamanda Diyarbakır, Karacadağ'dan Dicle'ye uzanan geniş bazalt platosunun doğu kenarında ve Karacadağ lavlarının bittiği Dicle Vadisinin batısında yer alır. Akdeniz sahillerini Basra Körfezine ve Mezopotamya'yı Karadeniz sahillerine bağlayan ana yollar üzerinde kurulmuştur.
Diyarbakır, coğrafi konumuyla çok verimli topraklara sahip olması ve önemli ulaşım yollarının birleştiği bir yer olması nedeniyle çok sayıda medeniyetin izlerini taşıyan bir şehir haline gelmiştir. Diyarbakır, Fırat ve Dicle'den ismini alan Mezopotamya'da "Bere-ketli Hilal" olarak adlandırılan bölgenin orta kesimini oluşturur.
Bu bölge, iki uzak ucunun birleştiği, kuzeye doğru en çok sokulduğu ve en geniş olduğu yerdir. Verimli toprağı ve toprağa hayat veren Dicle Nehri ile tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Bu kadim şehir, uygarlıkların doğuşuna ve yok oluşuna tanıklık etmiş, zenginliği ile kültürlere ışık tutmuş ve onları beslemiştir.
Şehrin ilk yerleşiminden günümüze kadar her krallık farklı adlar vermiştir. Şehrin ilk adı Asur hükümdarı Adad Nirari I'ye (MÖ 1313-1281) ait bir kılıç kabzasında 'Amidi' veya 'Amedi' olarak geçiyordu. Kentin adı, kente ilk yerleşen Hurilerden (Subartu) kalmadır.
Şehrin adı Roma döneminde de 'Amid' ve 'Amida' olarak anılır. Bölgenin yerlileri olan Süryaniler şehri 'Amid', 'Omid', 'Emit' ve 'Amida' olarak adlandırırlar. İslam devleti kurulduktan sonra, şehir önce "Kara Amid", "Kara Hamid" ve "Diyar-ı Bekir" olarak anıldı ve sonunda "Diyarbakır" olarak kalıcı hale geldi.
Diyarbakır’ın Fethi: Diyarbakır’ı Kim Fethetti?
Diyarbakır tarihinden söz ederken bahsedilmesi gereken bir konu daha var: Diyarbakır’ı kim fethetti? 27 Mayıs, 1382 yılında İslam orduları Diyarbakır'ı fethetti. 27 Mayıs 638, Mezopotamya'nın kaderini değiştiren çok önemli bir tarihtir, ancak yine de fazla bilinirliği yoktur.
Diyarbakır’ın fethi Arap ordusunun komutanı Iyaz bin Ganem, Amid önlerine geldiğinde, Hicretin 17'nci senesinin 7 Cemadi'I-Ula Cuma gününe dayandığı söyleniyor. Bu da 27 Mayıs 638'e denk geliyor fakat cuma günü değil perşembe günü oluyor.
Şehrin fetihten önce iki kardeş Butros ve Yuhanna tarafından yönetildiğini söylenir ve Yuhanna, Dara meliki Mirtavs'ın kızı Meryem ile evlendiğinden de bahsedilir.
Nedeni bilinmeyen bir şekilde iki kardeşin arası bir süre sonra açılır. Bunu fırsat bilen Meryem, şehri ele geçirmek için çeşitli entrikalar yapar ve Melike olur. Meryem'in on iki yıl boyunca şehire huzur, refah ve adalet getirdiği söylenir. Takvimler 638'i gösterdiğinde, Iyaz bin Ganem komutasındaki Arab orduları Palu, Hani, Silvan, Bingöl ve Süveyda'yı ele geçirir.
Bugünkü Yenikapı tarafını tutan Halid bin Velid'in komutanlarından Bab'u'l-Ma' olarak bilinen Halid bin Velid'in kölesi, surlarda şehirden dışarıya su akıtan bir menfez görür ve hemen Halid bin Velid'e haber verir. Iyaz bin Ganem'in de onayını alarak, adamları arasından seçtiği yüz kişiyle içeri girer.
30 kadar sahabi ile şehre girmeyi başaran Halid bin Velid, dışarıda bekleyen Iyaz bin Ganem ve adamlarına kapıları açar ve İslam ordusu şehre girer. Melike Meryem, savaşı kazanamayacağını farkedince hazineyi de alarak Roma İmparatorluğu'na kaçar. Böylelikle zafer, Halid bin Velid’in olur.
Halid bin Velid Kimdir?
Diyarbakır’ın tarihinden ve şehrin fethediliş rivayetlerinden sonra merak edilen bir diğer konuya değinelim; Diyarbakır’ı kim fethetti? Ya da başka bir adıyla Halid bin Velid kimdir? İşte detaylar...
590 yılında Halid bin Velid dünyaya gelir ve babasının adı Mahzum kabilesinden Velid bin Mugire ve annesinin adı Lübabe'dir. Ailesi askeri konularda uzmanlaşmış, imtiyazlı bir Kureyş kabilesinin bir parçasıdır. Velid, iyi bir askeri eğitim almış ve İslam'a çok hizmet etmiştir.
Kureyş halkı, Hâlid bin Velid'in askerliği ve süvâriliği ile tanınır. Bedir ve Uhud savaşlarında henüz Müslüman olmadığından düşman birliklerinin kumandanıydı.
Halid bin Velid, Hudeybiye Antlaşmasının ardından kardeşi Velid aracılığıyla İslam'ı kabul etmiş ve müslüman olmuştur.