DİYARBAKIR- Eğil Kalesi, savunma amaçlı inşa edilen kaleler arasında en önemlilerinden biridir. Tarihi kaynaklara göre, kale Asurlular tarafından yapılmıştır. Doğal bir kayalık üzerine oturtulmuş olan kale, üç tarafı derin vadilerle çevrilidir ve stratejik öneme sahiptir. Asurlular döneminde sadece iç kale olarak yapılan yapıya daha sonraki dönemlerde dış kale eklenmiştir. Kale, sur duvarları ve burçlarla güçlendirilmiş olup, dış surları vadiden hemen başlamakta ve güney yamacı boyunca devam etmektedir.
Kale, Dicle Nehri kıyısında, dik, yüksek ve kayalık bir dağ üzerine inşa edilmiştir. Bu kale, ilçedeki ilk yerleşim alanıdır. Kalenin doğusunda, eski ve çift duvarlı bir kale kalıntısı bulunmaktadır. Batı tarafında ise, Asur krallarından IV. Tiglatpileser'e veya III. Salmanassar'a ait olduğu düşünülen bir kitabe yer alır. Kitabe, kayaya oyulmuş ve çivi yazısıyla yazılmıştır. Bu kitabenin varlığı, kalenin Asur döneminde yapıldığını göstermektedir.
Kale, kayalardan oyulmuş olup, Dicle Nehri'ne bağlanan 177 basamaklı bir gizli merdivenle erişilebilir hale getirilmiştir. Bu gizli merdiven, kaleyi nehirle bağlar ve savunma amacıyla kullanılmış olabilir.
Kale hakkında açıklayıcı bilgilere ve tanımlayıcı görüntülere, Bitlisli Şerefhan'ın Şerefname adlı eserinde rastlanmaktadır. Şerefname'de kale, "Eğik bir kemer üzerine kurulmuş sağlam bir kaledir ve o kadar yüksektir ki, ona bakan herkese korku ve vehim hâkim olur. Allah’ın evliyalarından biri oradan geçerken o kemere işaret edip “Eğil!” demiş; bunun üzerine kemer Allah’ın izniyle eğilmiş ve eğik bir durum almıştır" şeklinde anlatılmaktadır.
