DİYARBAKIR- Diyarbakır ili, ipekböceği yetiştiriciliği ve ipek işleme süreçleriyle ilgili zengin bir geçmişe ve günümüzdeki uygulamalara sahip bir bölgedir.
Diyarbakır ili, ipekböceği yetiştiriciliği için uygun iklim koşullarına sahiptir. Bu geleneğin kökleri, Bizans İmparatoru Justinien'in girişimlerine kadar uzanmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Türkiye'nin yaş koza üretiminin üçte biri Diyarbakır ve çevresinde gerçekleşiyordu. Bunun yanı sıra, İran ve Kafkasya'ya önemli miktarda tohum ihraç ediliyordu. 1910-1914 döneminde Diyarbakır'da 1.000 dolayında ipekli dokuma tezgahı bulunuyordu.
1930 yılında, Tarım Bakanlığı tarafından Diyarbakır'da "Bölge İpek Böceği Islah İstasyonu" açıldı. 1970'lerde ise, Diyarbakır il merkezi ve çevresinde, özellikle Silvan, Lice, Kulp ve Hazro ilçelerinde önemli miktarda ipek böceği yetiştiriciliği yapılmaktaydı. Ancak, zaman içinde yaşanan ekonomik ve siyasal değişimlerle birlikte üretim durma noktasına geldi.
Diyarbakır ili ve ilçelerindeki ipekböceği yetiştiriciliği üretim değerleri, en yüksek üretimin Kulp ilçesinde olduğunu göstermektedir. Bunu Hazro ilçesi izlemektedir. 2000'li yıllarla birlikte, Diyarbakır'da ipekböceği yetiştiriciliği ve ipekli dokumaların üretim değerlerinde artışlar görülmüştür. Bu durum, özellikle kadınların üretime katılmasıyla köylerde alternatif gelir imkanları oluşturmuştur.
İpekböceklerinin yetiştirilmesi ve ipek üretimi aşamaları, özenle yürütülmektedir. Bu aşamalar arasında dişi ipekböceklerinin yumurta bırakması, yumurtalardan larvaların çıkması, larvaların dut yapraklarıyla beslenmesi, ipek lifi çıkarmaları ve kozalarını örmeleri yer almaktadır. Üretilen ipek lifleri, iplik oluşturmak üzere birleştirilir ve makaralara sarılarak paketlenir.
İpekböceğinden elde edilen iplik genellikle ipek üretimi yapılan tesislerde işlenir. İşleme süreci genellikle şu adımlardan oluşur:
-
Zarar Görmemiş Koza Toplama: İpekböceklerinin koza oluşturduğu dallar toplanır. Bu aşamada, kozaların zarar görmemesine dikkat edilir.
-
Koza Buharlaştırma: Toplanan kozalar, su ile buharlaştırılarak içlerindeki ipeği yumuşatır. Bu işlem, ipeği kozalardan çıkarmayı kolaylaştırır.
-
İpek Çıkarılması: Kozalar, buharlaştırma işleminden sonra özel makinelerde veya elle açılarak içlerindeki ipek çıkarılır.
-
İplik Oluşturma: İpek lifleri, iplik oluşturmak üzere bir araya getirilir. Bu işlem genellikle iplik makinelerinde yapılır. İpek lifleri çeşitli yöntemlerle bir araya getirilerek istenilen incelikte ve kalınlıkta iplikler elde edilir.
-
İpliğin İşlenmesi: Oluşturulan iplikler, daha sonra çeşitli işlemlerden geçirilir. Bu işlemler arasında bükme, dokuma, örme veya örgü gibi işlemler bulunur. Bu şekilde ipek iplikler, kumaş haline getirilerek tekstil ürünlerinde kullanılmaya hazır hale gelir.
-
Son Ürün Hazırlığı: İşlenen ipek kumaşlar, son ürünlerin yapımı için hazırlanır. Bu aşamada, kumaşlar kesilir, dikilir ve istenilen ürünler haline getirilir. Örneğin, elbiseler, eşarplar, kravatlar veya dekoratif ürünler gibi çeşitli ipek ürünleri bu aşamada üretilir.
İpek işleme süreci, geleneksel yöntemlerden modern endüstriyel tekniklere kadar değişebilir ve işleme tesisinin büyüklüğüne, teknolojik olanaklara ve ürünün son kullanımına bağlı olarak farklılık gösterebilir.
